Moreny
to wały usypane z materiału skalnego przenoszonego przez lodowiec.  | Morena lodowca górskiego. Dol. Roztoki.Tatry
|
|  | Morena lądolodu. Okolice Kutna
|
|
Gdy lód się topi, materiał transportowany w lodowcu zostaje na miejscu. Materiał skalny dostaje się do lodowca lub gromadzi w jego pobliżu w różny sposób (jest wyorywany z podłoża przez masy lodu, spada ze zboczy na powierzchnię lodowca itd.). Dlatego moreny zbudowane są z osadów o bardzo różnej wielkości – obok wielkich głazów są małe kamyki, piaski i iły. Dzięki temu łatwo można odróżnić morenę od osadów rzecznych.
Moreny- czołowa i boczna nad Przednim Stawem. TatryOznaczenie: 1- morena czołowa, 2- morena boczna
Ze względu na miejsce formowania się wałów morenowych wyróżnia się moreny czołowe, pozostawiane przez lodowce górskie i kontynentalne (lądolód) oraz moreny boczne i środkowe, związane z lodowcami górskimi.
Moreny czołowe – powstają przy czole lodowca, w formie wału równoległego do czoła. Tworzy je materiał skalny wyorany przez lodowiec (gdy lodowiec posuwa się do przodu, nacisk lodu na podłoże jest tak duży, że wystające skały zostają oderwane i przesuwają się wraz z lodem). Również materiał spadający ze zboczy wystających ponad powierzchnią lodowca przesuwa się wraz z nim i gromadzi się przy czole lodowca. W czasie dłuższego postoju lodowca przy jego czole zbiera się bardzo duża ilość materiału skalnego, dlatego w trakcie zanikania lodowca (topnienia), materiał ten zostaje w postaci wałów. Wałów morenowych może być kilka, powstających w kolejnych miejscach postoju czoła. Ich rozmieszczenie świadczy o zasięgu lodowca i etapach jego zanikania, a pośrednio o zmianach klimatycznych na danym obszarze.
Morena czołowa poniżej krawędzi jęzora lodowcowego. Tień-Szań. KirgistanOznaczenie: 1- morena czołowa, 2- jęzor lodowca
Moreny mogą osiągać wysokość kilkudziesięciu metrów i znaczną szerokość. Te utworzone przez lądolód mają nawet 100 m wysokości i wiele kilometrów szerokości (np. Wieżyca koło Kościerzyny, Góra Dylewska na Mazurach).
Morena boczna ( w głębi) i moreny czołowe wyznaczające etapy zanikania lodowca. TatryOznaczenie: 1- morena boczna, 2- moreny czołowe, 3- strumyk
W Tatrach moreny czołowe lodowców górskich dostrzeżemy między innymi w Dolinie Miętusiej i Dolinie Małej Łąki. Schronisko Morskiego Oka stoi na morenie czołowej z ostatniego zlodowacenia. Na Hali Smytniej możemy zobaczyć wały moreny boczno-czołowej lodowca kościeliskiego, wyznaczające zarazem granicę jego najdalszego zasięgu. W Dolinie Tomanowej morena czołowa jest rozcięta przez Tomanowy Potok. Widoczne są tam również moreny boczne. Za wałami moren często powstają jeziorka zaporowe, np. Smreczyński Staw czy Toporowe Stawy.
Moreny boczne – to wały równoległe do brzegów jęzora lodowcowego, powstające między jęzorem a zboczem doliny, ze skał osypujących się na brzegi jęzora.
Morena boczna, w głębi widoczny jęzor lodowca przełamujący się przez próg. Dolina poniżej Góry Kazbek. Kaukaz Oznaczenie: 1- morena boczna, 2- jęzor lodowca, 3- próg skalny
Zwróćmy uwagę na takie wały, gdy będziemy wędrować w Tatrach Doliną Gąsienicową, Doliną Rybiego Potoku czy też znajdziemy się w górnej części Doliny Kościeliskiej. Idąc zaś w kierunku Murowańca, przyjrzyjmy się szerokiej dolinie z wałami głazów pomiędzy Wielką a Małą Kopą. Piękne moreny boczne można też znaleźć na Kalatówkach, w Dolinie Małej Łąki czy Dolinie Miętusiej.
Moreny środkowe – gdy jęzory dwóch lodowców połączą się ze sobą, z ich moren bocznych powstaje właśnie ten typ moreny. Moreny boczne i środkowe są charakterystyczne dla lodowców górskich.
|
