 |
|
|
|
|
Łuskiewnik różowy
Najdziwniejsza roślina Polski?
 | Łuskiewnik różowy
|
Jednym z symboli wiosny są grube, różowawe lub krwiste pędy kwiatowe łuskiewnika wychylające się spod ściółki. Zakwitają od marca lub - jeśli zima była łagodna - nawet od końca lutego do maja. Swą polską nazwę gatunek ten zawdzięcza liściom – zredukowanym do malutkich, bezzieleniowych, białawych łuseczek.
Łuskiewnik różowy Lathraea squamaria to roślina pasożytnicza, atakująca wiele różnych gatunków żywicielskich. Porażone przez niego bywają zarówno drzewa i krzewy nagozalążkowe (np.: Jałowiec chiński Juniperus alba, cis pospolity Taxus baccata, jodła pospolita Abies alba, świerk pospolity Picea abies), jak i okrytozalążkowe (np.: jarząb pospolity Sorbus aucuparia, czeremcha pospolita Prunus padus, śliwa tarnina Prunus spinosa, wierzby Salix, topola czarna Populus nigra, dereń świdwa Cornus sanguinea, bez czarny Sambucus nigra,  | Łuskiewnik na roślinie żywicielskiej
|
trzmielina pospolita Euonymus europaeus, olsza czarna Alnus glutinosa, leszczyna pospolita Corylus avellana, buk zwyczajny Fagus sylvatica, dąb bezszypułkowy Quercus petraea, dąb szypułkowy Quercus robur, wiąz Ulmus, klon polny Acer campestre, klon zwyczajny Acer platanoides, kruszyna pospolita Rhamnus frangula).
W pustych przestrzeniach podziemnych łusek łuskiewnika gromadzą się substancje, z których czerpią inne organizmy. Pełne wydalin łuski stanowią prawdziwy „miniaturowy ekosystem” dla licznych bakterii, grzybów, nicieni, skąposzczetów, drobnych ślimaków, roztoczy, chrząszczy czy pluskwiaków. Obecność tych licznych bezkręgowców stała się przyczyną domysłów na temat możliwej mięsożerności albo przynajmniej okazjonalnej mięsożerności łuskiewnika, który miałby ewoluować w kierunku pełnej owadożerności, typowej dla naszych krajowych rosiczek Drosera, pływaczy Utricularia i aldrowand Aldrovanda.
Jak mówi mądrość ludowa „na pochyłe drzewo to i kozy skaczą”, toteż najwięcej okazów Lathraea rozwija się na najsłabszych egzemplarzach żywicieli – na roślinach starych, zamierających lub intensywnie eksploatowanych przez inne pasożyty (np.: owady namiotniki, grzyby pasożytnicze - przede wszystkim huby). I odwrotnie – silne i zdrowe okazy drzew i krzewów pozostają wolne od łuskiewników lub są żywicielami tylko dla nielicznych osobników tego pasożyta.
 | Morfologia łuskiewnika:
a) pokrój rośliny
b) kwiat nadziemny
c) słupek
d) znamię słupka
e) pręcik
f) pylnik
h) kwiat podziemny
i) owoc (torebka)
k) przekrój przez owoc
l) nasiono
|
Co ciekawe, ten botaniczny dziwoląg - łuskiewnik różowy, wytwarza dwa rodzaje kwiatów:
- nadziemne (b), stosunkowo duże, intensywnie różowe, a więc raczej owadopylne, choć bezwonne i zdolne do samopylności w razie mroźnych lub deszczowych przedwiośni
- podziemne (h), o połowę mniejsze, blade (niemal białe), klejstogamiczne (nie otwierające się, samopylne).
Łuskiewnik różowy pierwsze kwiaty zaczyna formować dopiero po 10 latach swego utajonego, podziemnego życia, nie śpieszy się więc jak widać z rozmnażaniem płciowym. Najobficiej kwitną i owocują najstarsze okazy tego gatunku. Na liczbę oraz jakość kwiatów tego pasożyta znaczny wpływ wywiera ilość opadów w danym sezonie, tudzież temperatury gleby poprzedniej jesieni oraz przedwiośnia.
Niejedna tajemnica wiąże się również z rozsiewaniem nasion łuskiewnika. Dawni botanicy sądzili, że sprawa jest prosta: nasiona (l) są rozprzestrzeniane przez mrówki, tak jak u wielu innych roślin kwitnących i owocujących wczesną wiosną na dnie lasu.  | Psotnik żywi się owocami łuskiewnika,
przyspieszając uwalnianie nasion
|
Okazało się jednak, że rozsiewanie łuskiewnika jest znacznie bardziej skomplikowanym procesem, którego niektóre mechanizmy do dziś pozostają tajemnicą dla uczonych i leśników. Według dra Różańskiego mrówki roznoszą nasiona tej rośliny raczej przypadkowo, niezbyt chętnie, co więcej - często po przebyciu z nimi pewnej drogi - porzucają je. Nie wiadomo jaki jest los nasion zmagazynowanych w mrowisku. Prawdopodobnie część z nich trafia blisko korzeni przyszłych żywicieli, więc ma sporą szansę na dalszy, pomyślny rozwój. Dojrzałe owoce (i) łuskiewnika otwierają się powoli, rzadko kiedy całkowicie. Jednak przy odrobinie wilgoci ściany torebek stosunkowo prędko ulegają rozkładowi za sprawą śluzowców, grzybów, roztoczy i owadów (przede wszystkim psotników). | Ślinik ogrodowy przyczynia się do rozsiewania
łuskiewnika
|
Nasiona, których może być nawet setka w jednej torebce, posklejane strzępkami grzybów i plechami śluzowców, w postaci grudek czy też pakietów, wolniutko przenikają w obręb ściółki i głębiej, głębiej, ku coraz niższym poziomom glebowym. Dużą rolę w wędrówkach nasion łuskiewnika odgrywają wody (opady atmosferyczne, wylewy rzek spowodowane wiosennymi roztopami, a na terenach górskich i podgórskich strumienie górskie oraz lawiny błota), jak również ślimaki (zarówno te bezskorupowe jak ślinik ogrodowy i pomrowiki, jak i muszlowe np.: winniczek, ślimak przydrożny).
Obecnie systematycy zaliczają łuskiewnik do rodziny zarazowatych, gdzie prócz zarazy Orobanche (rośliny również osobliwej) są praktycznie wszystkie
pasożyty zupełne, miksotrofy
(organizmy zależnie od okoliczności samożywne lub cudzożywne) i półpasożyty korzeniowe,
jak: zagorzałek Odontites, tocja Tozzia, bartsja Bartsia, szelężnik Rhinanthus oraz
gnidosz Pedicularis, świetlik Euphrasia, pszeniec Melampyrum. Dawniej uważano je za przedstawicieli trędownikowatych, do których morfologicznie wykazują duże podobieństwo.
Adam Kapler
Pracownia Banku Nasion
PAN OB CZRB Powsin
|
|
