Jesteś tutaj: Strona główna » Zielniki » Intrygujące rośliny » Jak sasanka została zawilcem...
Jak wykonać zielnik?
Botanika w kulturze
Rok według roślin
Intrygujące rośliny
Bagnica torfowa
Jak sasanka została zawilcem...
Kwiat paproci
Łuskiewnik różowy
Konkurs
Gry i zabawy

 

Jak sasanka została zawilcem...


Wczesna wiosna to pora gdy rozkoszujemy się widokiem pierwszych kwiatów. Wśród zwiastunów ostatecznego końca zimy nie brakuje przedstawicieli rodziny jaskrowatych: białych i żółtych zawilców, fioletowych sasanek oraz niebieskich przylaszczek.
Większość współczesnych albumów i kluczy do oznaczania wyróżnia odrębne rodzaje: zawilec Anemone, sasanka Pulsatilla i przylaszczka Hepatica, jednak ojciec nazewnictwa botanicznego Karol Linneusz zaliczał te wszystkie rośliny do rodzaju zawilec.

Sasanka łąkowa (Pulsatilla pratensis)/ Źródło: Wikipedia
sasanka
Zawilce:gajowy (Anemone nemorosa) i  żółty (Anemone ranunculoides)/ Źródło: Wikipedia
zawilce
Przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis)/ Źródło: Wikipedia
przylaszczka
Knowltonia vesicaria/ Źródło: Wikipedia
knowltonia
to teraz jeden rodzaj Anemone zawilec

Jak to możliwe? Jak wielki Linneusz mógł wpaść na tak ekscentryczny pomysł? Można zrozumieć, że jako botanik miał prawo nie znać się za dobrze na zwierzętach, mógł więc zaliczać nosorożca do… gryzoni, a słonia do szczerbaków (w dziesiątym wydaniu Systema naturae), ale taka klasyfikacja swojskich jaskrowatych budzi zdziwienie. Znane nam z parków, ogrodów i lasów zawilce mają pełzające kłącza, delikatne, nagie łodygi, białe lub żółte kwiaty, a ich nasiona (tak jak u przylaszczki i wielu innych roślin dna lasu) wyposażone są w smakowity wyrostek tzw. elajosom, mający zachęcić mrówki do zabrania nasion w inne miejsce.
Sasanka wiosenna (Pulsatilla vernalis)/Autor: Arkadiusz Nowak
W Polsce rośnie sześć gatunków
sasanek. Wszystkie są pod ochroną
Kępy sasanek wyrastają ze zdrewniałego tworu zwanego kaudeksem (to wielka osobliwość wśród roślin klimatu umiarkowanego, kaudeks  bowiem zazwyczaj występuje u sukulentów i pirofitów w klimacie gorącym i suchym), poza tym są okazalsze, kudłato owłosione, kwitną na fioletowo (rzadziej na różowo), a ich nasiona wyposażone są w imponujące włoski i roznoszone przez wiatr.
Przylaszczki zaś mają krótkie, włókniste kłącze; skórzaste i do pewnego stopnia zimozielone listki o charakterystycznym, trójklapowym kształcie oraz niebieskoliliowe kwiaty.
A jednak najnowsze badania, oparte o analizę genetyczną, jak również zastosowanie wyrafinowanych metod matematycznych do opisania cech morfologicznych wskazują, że Linneusz miał rację – sasanki i przylaszczki to tylko nieco udziwnione zawilce. Mało tego! Do rodzaju Anemone włącza się też rozmaite egzotyczne jaskrowate jak Knowltonia, Oreithales i Barneoudia.
Zawilec wielkokwiatowy (Anemone sylvestris)/Źródło: Wikipedia
Jedwabista miękkość
kwiatów i liści odróżnia zawilca
wielkokwiatowego (powyżej)
od pospolitego zawilca
gajowego
Będziemy się mniej dziwili temu ujęcie, gdy uświadomimy sobie, że poza znanymi nam z parków i lasów liściastych zawilcami o małych nasionkach z doczepionym przysmakiem dla mrówek, istnieją okazałe zawilce o puchatych nasionach (wiatrosiewnych – tak jak u sasanek), np.: zawilec wielkokwiatowy Anemone sylvestris oraz bardzo u nas rzadki, rosnący tylko w górach, zawilec narcyzowaty Anemone narcissiflora.
Powrót przylaszczek, sasanek, knowltonii i barneudii do rodzaju zawilec to nie jedyne scalenie po latach. Jednoczą się lub dzielą państwa na mapie politycznej świata, jednoczą się lub dzielą rodzaje w botanice.
Od czasu do czasu pojawiają się głosy by nie mnożyć bytów ponad potrzebę i nie wyróżniać osobnych rodzajów, a żeby:
  1.  siedmiopalecznik Comarum, poziomka Fragaria i sybaldia Sibbaldia wróciły do rodzaju pięciornik Potentilla,
  2. migdał Amygdalus, morela Armeniaca, brzoskwinia Persica, czeremcha Padus, wiśnia Cerasus i laurowiśnia Laurocerasus stały się częścią rodzaju śliwa Prunus,
  3. kumkwat Fortunella oraz poncyria Poncirus zostały wlączone do rodzaju Citrus,
  4. Mahonia została zaliczona do rodzaju Berberis,
  5. lak Cheiranthus uznano za pszonak Erysimum,
  6. bagno Ledum określono jako różanecznik Rhododendron,
  7. Acidanthera, Anomalesia i Homoglossum znowu stały się mieczykami Gladiolus.
Czy warto tak się przejmować zmianami w nazewnictwie? Oczywiście scalenie kilku rodzajów w jeden, może uporządkować i uprościć systematykę, której nadmierne rozdrobnienie bywa efektem nadgorliwości lub niechlujstwa taksonomów. Z drugiej strony niektóre grupy gatunków są morfologicznie tak odmienne, że w codziennym życiu przyznaje im się status rodzajów ze względu na sentyment, tradycję i ważne potrzeby praktyki, a różnice między zawilcami, sasankami i przylaszczkami, między poziomkami a pięciornikami, mahoniami a berberysami itd. są tak oczywiste, że ciężko zrezygnować z tego podziału. Jak idee systematyków mają się do realnych populacji?

Pięciornik (Potentilla)/ Źródło: Wikipedia
pięciornik
Siedmiopalecznik błotny (Comarum palustre)/ Źródło: Wikipedia
siedmiopalecznik
Poziomka pospolita (Fragaria vesca )/ Źródło: Zielnik
poziomka
Sibbaldia procumbens/ Źródło: Wikipedia
sibbaldia
czy podzielą los zawilców i zostaną "wrzucone do jednego worka"?

Gatunek biologiczny z definicji stanowi nie tylko przydatną koncepcję, ale też pewną namacalną i mierzalną rzeczywistość (byt ogólny), wspólnotę przeszłych, obecnych i przyszłych pokoleń, swobodnie wymieniających się genami i morfologicznie odrębnych od innych gatunków biologicznych. Rodzaj, o ile ma być prawidłowo wyróżniany, także powinien być bytem ogólnym, złączonym pochodzeniem wszystkich gatunków od wspólnego przodka – winien być monofiletyczny. Jeżeli rodzaj A nie obejmuje wszystkich gatunków wywodzących się od wspólnego przodka, a tylko część, a ich gatunki siostrzane zostały mylnie podniesione do rangi osobnego rodzaju to rodzaj jest parafiletyczny. Naukowa logika każe zatem scalić wszystkie gatunki pochodzące od wspólnego przodka, żadnego nie pomijając i utworzyć szerszy, monofiletyczny rodzaj jak ten poszerzony Anemone obejmujący także i Pulsatilla, i Hepatica, i nawet jakieś Barneoudia, Oreithales tudzież Knowltonia. Takie podejście zwane taksonomią filogenetyczną,  mimo iż przybliża nas do zrozumienia zależności między klasyfikowanymi organizmami, trudno zaakceptować ze względów praktycznych. Pewne jest więc, że spór o systematykę nie ma końca...

Adam Kapler
Pracownia Banku Nasion
PAN OB-CZRB Powsin

Co nowego w portalu

150 lat obserwacji przyrody w USA – wcześniejsze zakwitanie roślin
Projekt płazowy
Rośliny Świąt Bożego Narodzenia
Pomóż tworzyć fenologiczną mapę Polski, zostań obserwatorem przyrody !
Z cyklu "Botanika w literaturze i sztuce" - "Przedwiośnie" jako Zielnik Żeromskiego
Pytania do eksperta
Kto nas ustrzeże przed powodzią ?
Fiordy w pigułce
Namorzynowe puzzle
Flora dawnych Pienin
Rośliny Wielkanocy
W czerwcu czerwce na czerwcu
Tajemnice kwiatu paproci
Okolice Pomiechówka
Kolibry na Alasce czyli ciepłe nazwy - zimne adresy
Wyniki konkursu
Zwycięzcy Konkursu
Święto Niepodległości okiem botanika
Klimat a sezonowe opadanie liści
Dary Trzech Króli
Walentyki
Przebiśnieg – wiara w odrodzenie
Prima Aprilis
Pojezierze Gostynińskie
Lipa niejedno ma imię
Wrzesień, wrzosy i wrzosowate
Cena genów
Gorące puzzle
Endemity a relikty
Figa i jej słodkie tajemnice
Skrzydlate miasto
Akcja: czeremcha amerykańska
Tajemnice krypt jasnogórskich
Ziarno prawdy o orkiszu
Lecą, lecą... paździerze
Bagnica - jedyna w swoim rodzaju
O jemiole pod jemiołą
Jak sasanka została zawilcem
Święto Zmarłych
Andrzejki
Powsin zaprasza
Lato w Powsinie
Green Card
Powsin zaprasza na Piknik Naukowy
Rośliny owadożerne zapraszają do Powsina
Murawy kserotermiczne - czas żniw
Jesień w Powsinie
Pogromcy much zapraszają do Powsina
150 urodziny Marii Curie-Skłodowskiej w Powsinie - koncert wśród kwiatów
Na ratunek ptakom
Poznaj zieloną Warszawę - wycieczka z przewodnikiem
W poszukiwaniu utraconego krajobrazu
Niezłe Ziółka
Listopadowe botanizowanie
Zima w Powsinie
Szukamy współpracowników!
Od prehistorii

Powstawanie kontynentów
Geologia ziem polskich
Temperatura
Wegetacja
Klimat a rozwój cywilizacji
Świadectwa
zmian klimatu


Geomorfologia - formy
Geomorfologia - regiony
Paleobotanika
Przyroda a klimat
Endemity a relikty
Zadania
Bioindykacja
i adaptacje


Bioindykacja
Adaptacje
Gry i zabawy
Zielniki

Jak wykonać zielnik?
Botanika w kulturze
Rok według roślin
Intrygujące rośliny
Konkurs
Gry i zabawy
Program

Ankieta - nauczyciele
Ankieta - uczniowie
Rozwijajmy razem portal
Uwagi - odpowiedzi
Kontakt

Słownik

Mapa serwisu

Szukaj

Partnerzy programu
Logo Fundusz
Logo Zielnik UW
Logo Biologia UW
Logo internet ART
Szkoła festiwalu nauki
© 2009 - 2024 Zielnik Wydziału Biologii UW; wszelkie prawa zastrzeżone