Jesteś tutaj: Strona główna » Zielniki » Rok według roślin » Walentynki czyli sercowe rozterki botanika
Jak wykonać zielnik?
Botanika w kulturze
Rok według roślin
Święto Trzech Króli
Walentynki czyli sercowe rozterki botanika
Przebiśnieg, czyli powrót znad przepaści
Prima Aprilis
Rośliny Wielkanocy
W czerwcu czerwce na czerwcu
Lipa niejedno ma imię
Sierpień - pora żniw
Wrzesień, wrzosy i wrzosowate
Październik, bo paździerze
Rośliny wojennych szlaków
Ludzie i kwiaty w kręgu życia i śmierci
Klimat a sezonowe opadanie liści
Andrzejki
Rośliny Świąt Bożego Narodzenia
Intrygujące rośliny
Konkurs
Gry i zabawy

 

Skąd się wzięło serduszko?


Walentynki kojarzą się z czerwonymi różami, znanym symbolem gorącej miłości. Mało kto zdaje sobie jednak sprawę, że drugi symbol Walentynek – serce (♥), nie przypominające przecież kształtem prawdziwego serca człowieka – również wywodzi się ze świata roślin. Nie brak co prawda odmiennych hipotez, wiążących ten symbol z kształtem grzbietu i skrzydeł gołębia – atrybutu bogini miłości Afrodyty, sercem żółwia, piersiami lub kobiecymi pośladkami, itd. Najprawdopodobniej jednak materialnym pierwowzorem walentynkowego serca były owocki pewnej wymarłej rośliny.
Moneta przedstawiająca nasienie sylfionu w kształcie serca/ Źródło: Wikipedia
Moneta greckiej kolonii Cyreny
przedstawiająca owocek sylfionu
Widoczne są one na monetach starożytnego miasta, leżącego nad Morzem Śródziemnym (w płn. Afryce) – Cyreny i mają idealnie sercowaty kształt. Owockami tymi obdarzona była niezwykle wówczas ceniona roślina o nazwie sylfion (silphium), zbliżona wyglądem do ogromnego koperku (rodzina Apiaceae). Izolowana z sylfionu żywica była w starożytności powszechnie używana jako ziołowy środek pobudzający, a zarazem antykoncepcyjny i wczesnoporonny. Substancję tę  starożytni Rzymianie cenili tak wysoko, iż przechowywano ją w państwowym skarbcu razem ze srebrem i złotem. Zastosowanie  sylfionu i kształt jego owocków nierozerwalnie związały się w ludzkiej wyobraźni ze sferą miłosną.
Do zagłady gatunku przyczyniła się nadmierna eksploatacja i niewielki zasięg występowania (roślina miała zdaniem Herodota rosnąć tylko w wąskim pasie na wybrzeżach dzisiejszej Libii) oraz niemożność uprawy sylfionu pomimo prób udomowienia tej rośliny, o czym wspomina „ojciec botaniki” Teofrast. Pliniusz zaś opisuje, jak to ostatni znaleziony pęd sylfionu ofiarowano Neronowi jako ciekawostkę.
Powodem wymarcia tej cennej rośliny mogły być także zmiany klimatyczne – postępujące pustynnienie ziem północnej Afryki oraz wypas bydła. Mięso kóz pasących się w łanach sylfionu miało odznaczać się własnościami leczniczymi i pysznym smakiem.
Sylfion uważa się za pierwszą roślinę wytępioną przez człowieka (więcej na ten temat w: Smutna i pouczająca opowieść o silphium). Stało się to pomimo ochrony jej zasobów, stosowania srogich kar za nielegalnie pozyskiwanie itd.
 
Rożnik przerośnięty (Silphium perfoliatum) wygląda zupełnie inaczej niż starożytny sylfion/ Źródło: Wikipedia
 Rożnik Silphium jest zupełnie
 innym gatunkiem niż legendarny silphium
Linneusz przeniósł starożytną nazwę wymarłego afrykańskiego „kopru” na okazałą, żółto kwitnącą bylinę z Ameryki Północnej, krewniaka astrów i złocieni. Może skłoniło go do tego pewne podobieństwo kształtu nasion sylfii czyli rożnika przerośniętego Silphium perfoliatum do symbolu serca?
O rożniku mało kto słyszał i niewielu go uprawia, a jednak coraz częściej bada się go jako „roślinę uprawną przyszłości”. Dawniej uważany bardziej za gatunek ozdobny i paszowy, obecnie postrzegany raczej jako „pastwisko dla pszczół”, biopaliwo i roślina oczyszczająca skażone grunty.

Patrząc na przyrodę nieco żartobliwie – wszak temat do tego skłania – możemy zauważyć, że w świecie roślin, a także i zwierząt, motyw serduszka jest dość powszechny.
Efektownymi sercami może się pochwalić wieloletnia roślina z rodziny makowatych – serduszka okazałe czyli Lamprocapnos spectabilis. Dwa z czterech płatków korony są na ogół czerwone, łukowato wygięte, znacznie większe od wychylających się spomiędzy nich dwóch wąskich białych płatków. Dawniej roślina ta była często spotykana w wiejskich ogrodach, obecnie przeżywa renesans, zwłaszcza w białych odmianach.
Uderzająco podobny do symbolu serca jest mocno wcięty u podstawy, jaskrawo czerwony, lśniący „kwiat” (z botanicznego punktu widzenia to cała pochwa kwiatostanowa, typowa dla członków rodziny obrazkowatych) anturium Andrego Anthurium andraeanum, występującego dziko jako epifit w deszczowych lasach pd-zach. Kolumbii oraz płn-zach. Ekwadoru. Jest uprawiany na skalę przemysłową jako kwiat cięty. Anturia sprzedawane w naszych kwiaciarniach to często mieszańce kilku gatunków.

Serduszka okazałe (Lamprocapnos spectabilis) /Źródło: Wikipedia
Serduszka okazałe... delikatne
 serduszka nanizane na łodyżkę
Anturium Andrego (Anthurium andreanum)/ Źródłó: Wikipedia
Czerwone, pokaźne serce - anturium


Niejedna roślina zawdzięcza
sercowatym liściom swoją nazwę gatunkową. Rozpław sercowaty Pontederia cordata to amerykańska roślina wodna o błękitnych kwiatach i listowiu zróżnicowanym w podobny sposób jak u naszej strzałki wodnej. Oznacza to, że kształt jej liści wynurzonych, sercowatych lub strzałkowatych, różni się zależnie od aktualnych warunków środowiska (poziomu wody) oraz cech genetycznych. Z tego powodu, dawni botanicy opisywali wiele odrębnych gatunków rozpławów.
Na Dalekim Wschodzie występuje z kolei dzięgława sercowata Aralia cordata, daleka kuzynka bluszczu i żeń-szenia, znana również jako „udo” lub „japoński nard”. Ta ogromniasta bylina przypominająca z daleka drzewko lub krzew, mimo solidnego, „drzewiastego” wyglądu jest miękką rośliną zielną. W języku japońskim funkcjonuje nawet wymawiane z przekąsem powiedzenie „udo no taiboku
tj. "wspaniały jak drewno z dzięgławy", na określenie czegoś beznadziejnego.
 
Rozpław sercowaty (Pontederia cordata)/Źródło: Wikipedia
Rozpław sercowaty
                         
Dzięgława sercowata (Aralia cordata)/Źródło: Wikipedia
 Dzięgława sercowata


Kuzynka wiesiołka, czartawa pospolita Circaea lutetiana wpisuje się na listę walentynkowych roślin dzięki drobnym, różowawym płatkom serduszkowatego kształtu. Niegdyś uważano czartawę za roślinę magiczną. Sercowate płatki posiada też wiele gatunków rodziny goździkowatych Caryophyllaceae, m.in. gwiazdnica wielkokwiatowa Stellaria holostea. Głębokość wcięcia płatka stanowi jedno z kryteriów rozróżniania poszczególnych gatunków gwiazdnic.

Czartawa pospolita (Circaea lutetiana)/ Źródło: Wikipedia
Zarówno delikatne różowe
 płatki kwiatów czartawy
Gwiazdnica wielkokwiatowa (Stellaria holostea)/ Źródło: Wikipedia
... jak i głęboko wcięte białe płatki gwiazdnicy
wielkokwiatowej przypominają serduszka

Na walentynkowy prezent nadawałyby się niektóre owoce, np.: pomidory odmiany „bawole/bycze serca” i flaszowiec peruwiański Annona cherimola. Tym ostatnim brakuje co prawda czerwonego koloru, za to są niezwykle smaczne. Mniej apetyczne, ale bardzo urocze są owocki (łuszczynki)
tasznika pospolitego Capsella bursa pastoris o charakterystycznym kształcie małych zielonych serduszek.

Tasznik pospolity (Capsella bursa-pastoris)/ Źródło:Wikipedia
Małe zielone serduszka
tasznika pospolitego 
Flaszowiec peruwiański (Annona cherimola)/ Źródło: Wikipedia
... i duże jadalne serce flaszowca peruwiańskiego


Sercowaty może być nie tylko liść, płatek czy owoc, ale także cały system korzeniowy. U pewnych drzew leśnych, tak szpilkowych (jodła, daglezja, modrzew), jak i liściastych (brzoza, grab, lipa, buk, jawor) główny korzeń palowy dość wcześnie przestaje rosnąć, silnie rozrastają się za to korzenie boczne, przerastające ukośnie podłoże.
Taki właśnie kształt korzeni nazywamy „ukośnym” albo „sercowatym”.
Serdecznik pospolity (Leonurus cardiaca) /Źródło: Wikipedia
Serdecznik leczy serce

Przy okazji
sercowych rozważań warto wspomnieć o serdeczniku pospolitym Leonurus cardiaca, choć swą nazwę zawdzięcza nie kształtowi liści czy kwiatów, lecz właściwościom leczniczym całej rośliny, którą od niepamiętnych czasów wzmacniano serce, łagodzono jego kołatania i arytmie, a także obniżano ciśnienie krwi.
Znacznie silniejsze działanie nasercowe posiada znana wszystkim konwalia majowa Convallaria majalis. Jej drobne,
białe kwiatki wyrażają nieśmiałe uczucia (w mowie kwiatów są symbolem niewinnej miłości młodych zakochanych). Delikatny wygląd konwalii jest zwodniczy- wszystkie części rośliny są silnie trujące.

Przykładem motywu serca w świecie zwierząt jest sercówka pospolita Cerastoderma glaucum – znany wszystkim z bałtyckich plaż małż o białawej, żeberkowanej muszli. Sercówki zawdzięczają swoją polską nazwę pewnemu podobieństwu kształtów swoich skorup do ssaczego serca, takiego jak ono rzeczywiście wygląda, zbliżonego do trójkąta i zaokrąglonego zarazem, pokrytego siecią naczyń.

A jak ktoś chce, to zobaczy serce nawet w
twarzy puszczyka.

Sercówka pospolita (Cerastoderma glaucum)/ Źródło: Wikipedia
Twarde i kruche serca muszle sercówki

Puszczyk zwyczajny (Strix aluco)/ Źródło: Wikipedia
a tu puchate i miękkie
szlara puszczyka
Adam Kapler
Pracownia Banku Nasion
PAN OB CZRB Powsin
Co nowego w portalu

150 lat obserwacji przyrody w USA – wcześniejsze zakwitanie roślin
Projekt płazowy
Rośliny Świąt Bożego Narodzenia
Pomóż tworzyć fenologiczną mapę Polski, zostań obserwatorem przyrody !
Z cyklu "Botanika w literaturze i sztuce" - "Przedwiośnie" jako Zielnik Żeromskiego
Pytania do eksperta
Kto nas ustrzeże przed powodzią ?
Fiordy w pigułce
Namorzynowe puzzle
Flora dawnych Pienin
Rośliny Wielkanocy
W czerwcu czerwce na czerwcu
Tajemnice kwiatu paproci
Okolice Pomiechówka
Kolibry na Alasce czyli ciepłe nazwy - zimne adresy
Wyniki konkursu
Zwycięzcy Konkursu
Święto Niepodległości okiem botanika
Klimat a sezonowe opadanie liści
Dary Trzech Króli
Walentyki
Przebiśnieg – wiara w odrodzenie
Prima Aprilis
Pojezierze Gostynińskie
Lipa niejedno ma imię
Wrzesień, wrzosy i wrzosowate
Cena genów
Gorące puzzle
Endemity a relikty
Figa i jej słodkie tajemnice
Skrzydlate miasto
Akcja: czeremcha amerykańska
Tajemnice krypt jasnogórskich
Ziarno prawdy o orkiszu
Lecą, lecą... paździerze
Bagnica - jedyna w swoim rodzaju
O jemiole pod jemiołą
Jak sasanka została zawilcem
Święto Zmarłych
Andrzejki
Powsin zaprasza
Lato w Powsinie
Green Card
Powsin zaprasza na Piknik Naukowy
Rośliny owadożerne zapraszają do Powsina
Murawy kserotermiczne - czas żniw
Jesień w Powsinie
Pogromcy much zapraszają do Powsina
150 urodziny Marii Curie-Skłodowskiej w Powsinie - koncert wśród kwiatów
Na ratunek ptakom
Poznaj zieloną Warszawę - wycieczka z przewodnikiem
W poszukiwaniu utraconego krajobrazu
Niezłe Ziółka
Listopadowe botanizowanie
Zima w Powsinie
Szukamy współpracowników!
Od prehistorii

Powstawanie kontynentów
Geologia ziem polskich
Temperatura
Wegetacja
Klimat a rozwój cywilizacji
Świadectwa
zmian klimatu


Geomorfologia - formy
Geomorfologia - regiony
Paleobotanika
Przyroda a klimat
Endemity a relikty
Zadania
Bioindykacja
i adaptacje


Bioindykacja
Adaptacje
Gry i zabawy
Zielniki

Jak wykonać zielnik?
Botanika w kulturze
Rok według roślin
Intrygujące rośliny
Konkurs
Gry i zabawy
Program

Ankieta - nauczyciele
Ankieta - uczniowie
Rozwijajmy razem portal
Uwagi - odpowiedzi
Kontakt

Słownik

Mapa serwisu

Szukaj

Partnerzy programu
Logo Fundusz
Logo Zielnik UW
Logo Biologia UW
Logo internet ART
Szkoła festiwalu nauki
© 2009 - 2024 Zielnik Wydziału Biologii UW; wszelkie prawa zastrzeżone